Project Description
Ο Γρηγόριος Ε΄ διετέλεσε τρεις φορές Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως, μεταξύ των ετών 1797-1798, 1806-1808 και 1818-1821.
Η πρώτη περίοδος της Πατριαρχείας του έληξε με την εκθρόνιση και εξορία του, το 1798, αρχικά στη Χαλκηδόνα και λίγο αργότερα στη Δράμα, στη Μονή της Παναγίας Εικοσιφοινίσσης, για να καταλήξει στην Ιερά Μονή Ιβήρων του Αγίου Όρους, όπου έμεινε για μια επταετία.
Κατά την περίοδο αυτή επανίδρυσε τη Σχολή του Αγίου Όρους, όντας πατριαρχικός έξαρχος. Για το γεγονός αυτό η Μεγάλη Σύναξη της Ιεράς Κοινότητας αποστέλλει στις 9 Ιουνίου του 1801 ευχαριστήρια επιστολή τόσο προς τον Γρηγόριο τον Ε’, όσο και προς τον τότε πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Νεόφυτο Ζ’.
Επιστολή ευχαριστίας στον πατριαρχικό έξαρχο, Γρηγόριο τον Ε΄, για τις ενέργειές του σχετικά με την επανίδρυση της Σχολής του Αγίου Όρους στις Καρυές.
Ο Πατριάρχης Γρηγόριος ο Ε’
Στις 14 Ιανουαρίου του 1819, ο Γρηγόριος επιστρέφει στην Κωνσταντινούπολη και αναλαμβάνει για τρίτη φορά τη θέση του Πατριάρχη. Στις 7 Φεβρουαρίου του ίδιου έτους δέχεται επιστολή από το Άγιον Όρος που περιλαμβάνει συγχαρητήρια για την άνοδό του στον θρόνο και ευχαριστίες για δωρεά του.
Με την έκρηξη της Ελληνικής Επαναστάσεως ήταν βέβαιο ότι οι Τούρκοι θα προχωρούσαν σε εκτελέσεις σημαντικών προσώπων, Μητροπολιτών, Προεστών, Φαναριωτών και του Πατριάρχου. Πολλοί πρότειναν στον Πατριάρχη να φύγει. Ο Γρηγόριος Ε’ απέρριψε προτάσεις υπαλλήλων ξένων πρεσβειών να εγκαταλείψει την Κωνσταντινούπολη.
Μετά τη λειτουργία του Πάσχα, στις 10 Απριλίου του 1821, ο Γρηγόριος συνελήφθη, κηρύχθηκε έκπτωτος και φυλακίστηκε. Το απόγευμα της ίδιας μέρας απαγχονίστηκε στην κεντρική πύλη του Πατριαρχείου, όπου παρέμεινε κρεμασμένος για τρεις ημέρες, εξευτελιζόμενος από τον όχλο. Τον απαγχόνισαν στη μεσαία πύλη του μαντρότοιχου που περιβάλλει τον χώρο του Πατριαρχείου.
Ο Γρηγόριος ο Ε’. Λεπτομέρεια φορητής εικόνας.
Το λείψανο του απαγχονισθέντος Πατριάρχου έμεινε επί έξι μέρες στη θάλασσα, μέχρι να το ανασύρει ελληνικό πλοίο, με ρωσική σημαία, του Ιωάννη Σκλάβου, ο οποίος το μετέφερε στην Οδησσό. Εκτέθηκε σε λαϊκό προσκύνημα και με τιμές αρχηγού κράτους έγινε μεγαλοπρεπής ταφή στις 17 Ιουλίου 1821 από τον Μητροπολιτικό Ναό της Μεταμορφώσεως. Ο επιτάφιος Λόγος που εκφώνησε ο Κωνσταντίνος Οικονόμου ο εξ Οικονόμων σώζεται σε χειρόγραφο της Ι.Μ.Μ. Βατοπαιδίου:
“Έμελλες λοιπόν Παναγιώτατε και Οικουμενικέ Πατριάρχα Γρηγόριε, αφ’ ον μ’ έδωκας πολλών λόγων υποθέσεις και αφορμάς, έμελλες τελευταίον να κινήσης την ασθενή μου γλώσσαν και εις τον επιτάφιον λόγον σου, άλλοτε ενδεδυμένος επί του Πατριαρχικού σου Θρόνου όλην την λαμπρότητα της αξίας σου, με εγκαρδίωνες να ευαγγελίζωμαι της θείας δικαιοσύνης τους λόγους εις την Μεγάλην σου Εκκλησίαν, αλλά τώρα, ξένος εις ξένην γην προκείμενος νεκρός γίνεσαι συ αυτός υπόθεσις λυπηράς ακροάσεως εις τους συνελθόντας…“
Η πρώτη σελίδα του χειρογράφου 0737 της Ι. Μ. Μ. Βατοπαιδίου.
Το Άγιον Όρος δραστηριοποιείται για να τιμήσει τη μνήμη του Γρηγορίου Ε’ με μαρτυρία που καταγράφεται το 1864. Πρόκειται για την επιστολή πέντε μοναχών, οι οποίοι αναφέρουν στον ηγούμενο της μονής Σίμωνος Πέτρας, αρχιμανδρίτη Νεόφυτο, περί της ανέγερσης μνημείου στη μνήμη του πατριάρχη Γρηγορίου Ε΄. Το έγγραφο φέρει τις πέντε υπογραφές των συμβαλλομένων Πατέρων.
Έγγραφο περί ανέγερσης μνημείου στη μνήμη του πατριάρχη Γρηγορίου Ε΄. 12 Μαρτίου 1864.
Πενήντα χρόνια αργότερα, το ελεύθερο, πλέον, Ελληνικό κράτος ενέκρινε με απόφαση της Βουλής αίτημα του μητροπολίτου Αθηνών Θεοφίλου, το 1871, να μεταφερθούν από τη Ρωσία τα λείψανα του Πατριάρχου Γρηγορίου του Ε’ στην ελεύθερη πατρίδα. Τα λείψανα μεταφέρθηκαν στην Αθήνα και εναποτέθηκαν σε μαρμάρινη λάρνακα που βρίσκεται μέχρι και σήμερα στη Μητρόπολη Αθηνών.
Για το γεγονός γράφει ο Θεόδωρος Λουκίδης Παππάς, τον Απρίλιο του 1871, σε επιστολή του προς τον αρχιμανδρίτη Νεόφυτο, ηγούμενο της Ιεράς Μονής Σίμωνος Πέτρας: “προ δυο ημερών έφθασε εξ Ελλάδος το ατμοκίνητον “Βυζάντιον”, όπερ αναχωρεί σήμερον εις Οδησσόν προς παραλαβήν και μετακομιδήν του λειψάνου του αειδήμου Γρηγορίου του απαγχονισθέντος“.
Απόσπασμα της επιστολής προς τον Αρχιμ. Νεόφυτο. 1 Απριλίου 1871.
Η εφημερίδα «Αιών» στο φύλλο της 27ης Απριλίου του 1871 περιγράφει γλαφυρά την εορτή: “Η ημέρα της προχθές Κυριακής, 25 Απριλίου, θα μνημονεύεται, εν τοις χρονικοίς της πόλεως των Αθηνών, επί μακρούς χρόνους, ως μια των ωραιοτάτων και γραφικοτάτων αυτής. Την ημέραν αυτήν η πρωτεύουσα του ελληνικού βασιλείου ετέλεσε διπλήν τελετήν, επανηγύρισε την πεντηκονταετηρίδα από της εθνικής εγέρσεως, υπεδέχθη δε, όπως εν μέσω τόσων άλλων κειμηλίων της δόξης του παρελθόντος και της καθ΄ημάς εποχής, φυλάξη πολύτιμον του Ελληνισμού κειμήλιον, το λείψανον του υπέρ της ελληνικής ελευθερίας μαρτυρήσαντος Πατριάρχου Γρηγορίου του Ε΄“.
“Κατά το πρόγραμμα, τα τηλεβόλα έρριπτον μιαν βολήν ανά παν της ώρας λεπτόν, από της στιγμής αναχωρήσεως μέχρι της στιγμής της εις τον μητροπολιτικόν ναόν αφίξεως του λειψάνου“.
Η εκδήλωση τιμής των αγιορειτών πατέρων προς τον Πατριάρχη Γρηγόριο τον Ε΄ συνεχίζεται ποικιλοτρόπως. Το 1921, σε βιβλίο εράνων που σώζεται στην Ι. Μ. Μ. Βατοπαιδίου, βρίσκουμε ονόματα Βατοπαιδινών πατέρων, οι οποίοι συνέδραμαν οικονομικά για την αγορά εικόνας που απεικονίζει την ανέλκυση του σκηνώματος του πατριάρχη Γρηγορίου Ε΄.
Το ποσό των χρημάτων που συγκεντρώθηκαν μέχρι τις 28 Μαρτίου το 1922 ήταν 770 δραχμές.
Στις 10 Απριλίου του 1921 ανακηρύχθηκε Άγιος από την Ιερά Σύνοδο της Εκκλησίας της Ελλάδος.