Monthly Archives: Μάιος 2020

Ο άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης είδε στις αρχές του 19ου αιώνα ένα πολύ φθαρμένο σιγίλλιο του αυτοκράτορα Ρωμανού Δ´ του Διογένη (1068-1071) «εἶδον ἒν σιγίλλιον διεφθαρμένον Ῥωμανοῦ τοῦ Διογένους, εἰς τοῦ ὁποίου τὴν σφραγίδα ἦτον ὁ βασιλεὺς Ῥωμανὸς καὶ ἡ βασίλισσα Εὐδοκία μὲ δύω παιδία, καὶ ἄνωθεν ἐκράτει αὐτοὺς ὁ Ἰησοῦς Χριστὸς. Ὄπισθεν εἶχεν ἡ σφραγὶς σταυρὸν, καὶ γράμματα κεφαλαιώδη. Ὅσα ἠδυνήθην νὰ ἀναγνώσω εἰς τὸ σεσαθρωμένον τοῦτο σιγίλλιον, εἶδον νὰ ἐπικυρώνει τόπους τινὰς ἀφιερωμένους πρὸ χρόνων.» Τελευταία φορά το είδε και το περιέγραψε ο περιηγητής Victor Langlois το 1867. Ο Σμυρνάκης γράφει πως το 1903 το σιγίλλιο είχε πια χαθεί, έμεινε όμως η σφραγίδα του. Περιγράφει ωστόσο την σφραγίδα διαφορετική, όπως ακριβώς μπορεί κανείς να την δει σήμερα σε προθήκη στην βιβλιοθήκη: στην μπροστά όψη ο Χριστός στέκεται ανάμεσα στον Ρωμανό και την Ευδοκία και τους στέφει. Όπισθεν εικονίζονται οι τρεις γιοι της Ευδοκίας και του προηγούμενου αυτοκράτορα, Κωνσταντίνου Ι´, ο Κωνσταντίνος, ο Μιχαήλ ο μετέπειτα αυτοκράτορας, και ο Ανδρόνικος. Δυστυχώς δεν σώθηκε το περιεχόμενο του σιγιλλίου.

Από όλη την μεσαιωνική περίοδο μέχρι τα τέλη του 15ου αιώνα, το αρχείο της Ιεράς Μονής Καρακάλλου έχει μόνον επτά έγγραφα. Είναι μακράν η μικρότερη συλλογή σε αθωνικό Μοναστήρι. Το παλαιότερο είναι μόλις του 1294. Τρία ακόμη έγγραφα διατηρούνται από τα χρόνια 1568 έως 1600. Eυτυχώς όμως έχουμε ορισμένες ενδιαφέρουσες Ελληνικές, Σλαβικές και Δυτικές αναφορές του 18ου και του 19ου αιώνα για το χαμένο πια περιεχόμενο του καρακαλλινού αρχείου.

Διάφορες εικασίες έχουν γίνει κατά καιρούς για την προέλευση του ονόματος του Μοναστηριού. Μία το συνδέει με τον ρωμαίο αυτοκράτορα Καρακάλλα (188-207), ίσως μέσω κάποιου άγνωστου σήμερα ερειπίου ή τοπωνυμίου. Μάλιστα ένας δημοφιλής θρύλος, που παρέσυρε και τον ζωγράφο του ταφικού παρεκκλησίου, τον παρουσιάζει ως κτήτορα του Μοναστηριού, προσθέτοντας στον αναχρονισμό και μια ειρωνική χροιά, δεδομένου ότι ο Καρακάλλας ήταν γνωστός διώκτης των χριστιανών. Μια άλλη είναι εκείνη που είχε διατυπώσει ο πρώην αγιορείτης πατριάρχης Φιλόθεος Κόκκινος τον 14ο αιώνα, γράφοντας τον βίο του αγίου Γερμανού Μαρούλη: ότι ο κτήτορας λεγόταν Καράκαλος. Το όνομα όμως αυτό δεν συναντιέται νωρίτερα από τα τέλη του 13ου αιώνα, όπου ανήκει στον Μητροπολίτη Νικομηδείας (1289-1309). Ο γνωστός λόγιος εσφιγμενίτης μοναχός Γεράσιμος Σμυρνάκης αναφέρει το 1903 ότι ως κτήτορας της Μονής ψάλλεται και κάποιος Νικόλαος από την κωμόπολη Καρακάλλα, της οικογενείας Καρακάλλα, ο οποίος εκχριστιανίστηκε στα χρόνια του οσίου Αθανασίου του Αθωνίτη. Τέτοιο πρόσωπο ωστόσο δεν είναι γνωστό από καμμία ιστορική πηγή.

Η αρχαιότερη μνεία του Μοναστηριού είναι σε ένα έγγραφο του 1018/9 που αφορά στην επίλυση μιας συνοριακής διαφοράς μεταξύ των τριών γειτονικών Μονών Μεγίστης Λαύρας, Αμαλφηνών και Καρακάλλου. Λίγα χρόνια αργότερα ωστόσο, το 1045, η Ιερά Μονή Καρακάλλου παραδόξως λείπει εντελώς από τον κατάλογο των Μοναστηριών που υπογράφουν διά των εκπροσώπων τους το δεύτερο τυπικό του Αγίου Όρους, που έγινε με φροντίδα του αυτοκράτορα Κωνσταντίνου Θ´ του Μονομάχου. Το κενό αυτό που δύσκολα ερμηνεύεται, προστίθεται στην ήδη υπάρχουσα απορία για τον ακριβή χρόνο και τις συνθήκες της ίδρυσής της, για τον κτήτορα ή τους κτήτορές της. Όσο για την σημασία του ονόματος, υπάρχουν μόνο θρύλοι και υποθέσεις. Όλη την μεσαιωνική περίοδο η Μονή αναφέρεται ως τοῦ Καρακάλου, Καρακάλλου, Καρακάλους, Καράκαλα και Καρακαλᾶ. Ήταν λοιπόν κτήτορας κάποιος Καράκαλος, ή Καράκαλλος, ή Καράκαλας, ή Καρακαλάς, ή κάποιος με τελείως διαφορετικό όνομα;

Γνωρίζουμε πως το Μοναστήρι ιδρύθηκε κοντά στο έτος 1000, αφιερωμένο μάλλον εξ᾽αρχής στους Αποστόλους Πέτρο και Παύλο. Ωστόσο, παρά το ότι εδώ και περισσότερα από χίλια χρόνια ζει ως μια κυψέλη πνευματικής ζωής, άσκησης, δραστήριας μελέτης, συγγραφής και δημιουργίας με ακτινοβολία και επιρροή, η διαχρονική καταγραφή αυτής της ζωής είναι πολύ πιο ελλιπής από όσο θα περιμέναμε και θα επιθυμούσαμε, με αποτέλεσμα πολλές πτυχές της να αποσιωπώνται. Ο κυριότερος λόγος είναι η απώλεια κατά καιρούς και υπό άγνωστες συνθήκες του μεγαλύτερου μέρους του αρχείου όπου συγκεντρώνονται τα έγγραφα, συνδυασμένη μάλιστα με μια ασυνήθιστη απουσία αντιγράφων. Μπροστά στον ιστορικό που αγαπάει τις αφηγήσεις, η υπερχιλιόχρονη Ιερά Μονή Καρακάλλου στέκεται και θα στέκεται για πάντα σεμνή και λιγομίλητη.