Μάιος 2020 – Σελίδα 26

Ο Αλέξιος Γ´Κομνηνός, λεπτομέρεια από το νεώτερο ψηφιδωτό των κτητόρων στην είσοδο, Ν. Μαστερόπουλος.

ΜΕ ΤΟΝ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΑ

Στην περίφημη εικόνα του 14ου αιώνα που δώρισε ο κτήτορας της Μονής, αυτοκράτορας Αλέξιος Γ´ Κομνηνός, εικονίζεται να προσφέρει το ναό στον Τίμιο Πρόδρομο, ο οποίος τον δέχεται με το δεξί του χέρι, υπό την ευλογία του Χριστού. Να μοιράζεται αποκλειστικά τον χώρο με έναν τόσο σπουδαίο άγιο, αποτελούσε βέβαια ευσεβή πόθο πολλών, αλλά ήταν προνόμιο κυρίως αριστοκράτη ή αυτοκράτορα. Την χρήση του προνομίου αυτού την επέτρεπε η πράξη της χορηγίας. Αυτό άλλωστε ήταν και το κύριο κίνητρο του Αλεξίου, και άλλων ηγεμόνων σε αντίστοιχη θέση.

Οικοδεσπότης

Τοιχογραφίες του Τζώρτζη

Επιστροφή

Άγιος Ιωάννης ο Πρόδρομος και οι δυο κτήτορες της Μονής, όσιος Διονύσιος και άγιος Νήφων.

ΟΙΚΟΔΕΣΠΟΤΗΣ

Συμβολική αξία

Με τον αυτοκράτορα

Επιστροφή

Λειψανοθήκη με μικρό τμήμα λειψάνου του Τιμίου Προδρόμου.

Η ΣΥΜΒΟΛΙΚΗ ΑΞΙΑ

Απόκτηση και απώλεια

Οικοδεσπότης

Επιστροφή

Η Ιερά Μονή Παντοκράτορος, άποψη από τον αρσανά.

ΔΥΟ ΑΞΙΩΜΑΤΙΚΟΙ ΤΟΥ
ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ

ΔΥΟ ΑΞΙΩΜΑΤΙΚΟΙ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ

Την Ιερά Μονή του Παντοκράτορος ίδρυσαν δυο αδέλφια, ανώτατοι αξιωματικοί του Βυζαντίου, σε δύσκολη εποχή, όταν για την ζωή της Αυτοκρατορίας ο χρόνος μετρούσε ήδη αντίστροφα. Ο Αλέξιος ήταν μέγας πριμικήριος (ενδέκατος στην τάξη του κράτους) και ο Ιωάννης πρωτοσέβαστος, τον καιρό που υπό την ηγεσία των δυο αδελφών η Αυτοκρατορία ανέκτησε από τους Σέρβους την κάτω κοιλάδα του Στρυμόνα με την Χρυσούπολη, από τους Τούρκους την Ανακτορόπολη, παραθαλάσσια πόλη 15 χιλιόμετρα δυτικά της σημερινής Καβάλας, και ασφάλισαν την Θάσο. Τον Μάρτιο του 1357 ο αυτοκράτορας Ιωάννης Ε´δέχτηκε το αίτημά τους και τους παραχώρησε την διοίκηση και τους φόρους των περιοχών που είχαν κατακτήσει. Τότε περίπου τα δυο αδέλφια έθεσαν τα θεμέλια για την ίδρυση της Ιεράς Μονής Παντοκράτορος. Μεταξύ Απριλίου και Ιουνίου της ίδιας χρονιάς αμφότεροι προήχθησαν. Ο μεν Αλέξιος έγινε μέγας στρατοπεδάρχης, ο δε Ιωάννης πήρε το αξίωμα του αδερφού του κι έγινε μέγας πριμικήριος. Οι χωρικοί των περιοχών αυτών τούς αποκαλούν «ἅγιοι ἡμῶν αὐθένται». Ο Αλέξιος, μάλλον άγαμος, πέθανε μεταξύ Μαρτίου 1368 και Φεβρουαρίου 1369 και ενταφιάστηκε στο Μοναστήρι. Ο Ιωάννης που ήταν παντρεμένος με την Άννα Ασανίνα, κοντινή συγγενή του αυτοκράτορα, συνέχισε μόνος την φροντίδα για την ίδρυση της Μονής και το 1384 είχε ήδη αποσυρθεί εκεί ως μοναχός, προφανώς μετά τον θάνατο της συζύγου του.

Ο Χριστός Παντοκράτωρ στην είσοδο της Μονής.

Ο κτήτορας Ιωάννης πριμικήριος, λεπτομέρεια από την εικόνα του Παντκράτορα στο Μουσείο Ερμιτάζ, 1366.

Προηγούμενο

Επόμενο

Μερική Διάταξης

Επιστροφή

Λειψανοθήκη στην οποία φυλασσόταν το δεξί χέρι του Τιμίου Προδρόμου.

ΑΠΟΚΤΗΣΗ ΚΑΙ ΑΠΩΛΕΙΑ

Το δεξί χέρι του Ιωάννη του Βαπτιστή, αλλά και την τίμια κεφαλή του, για την οποία κατασκεύασε χρυσή θήκη, προσέφερε στο μοναστήρι ο βοεβόδας της Βλαχίας Νεαγκόε Βασσαράβ, τον 16ο αιώνα. Το 1765 οι πατέρες θέλησαν να στείλουν την κεφαλή του Προδρόμου στο μετόχι τους, στον Άγιο Ευστράτιο, για τον αγιασμπο των κτημάτων των κατοίκων του νησιού που υπέφεραν από καταστροφικές ακρίδες. Στην διαδρομή όμως την κλέψαν πειρατές και βρίσκεται πια, άγνωστο πώς, στο τέμενος των Ουμαγιάδων, στην Δαμασκό, μέσα σε ειδικό κουβούκλιο. Από τότε αποφασίστηκε να μην απομακρυνθεί ποτέ από το Μοναστήρι το δεξί χέρι του Βαπτιστή.

Στον ναό του

Η συμβολική αξία

Επιστροφή

ΣΤΟΝ ΝΑΟ ΤΟΥ

Το Καθολικό του Μοναστηριού είναι αφιερωμένο στον Τίμιο Πρόδρομο και πανηγυρίζει στη γιορτή της γέννησής του. Στους τοίχους και στα προσκυνητάρια συνταντά κανείς συχνά τη μορφή του αγίου. Η πιο συγκλονιστική συνάντηση, ωστόσο, είναι αυτή με τα λείψανα του σώματος του Προδρόμου, που φυλάσσονται μαζί με τα υπόλοιπα άγια λείψανα ως ανεκτίμητοι θησαυροί στο Ιερό Βήμα, σε ειδικά ερμάρια. Ο βηματάρης ή λειψανάρης, ένας ιερομόναχος επιφορτισμένος με την φροντίδα τους, τα παρουσιάζει συνήθως στους προσκυνητές μετά το απόδειπνο.

Εξωτερική όψη του Καθολικού από ανατολικά.

Προηγούμενο

Επόμενο

Απόκτηση και απώλεια

Επιστροφή

ΣΥΝΕΧΙΣΤΕΣ

Η κόρη του Πέτρου Ράρες, Ρωξάνδρα, και ο σύζυγός της, Αλέξανδρος Λεπουσνεάνου, ο οποίος μετωνομάστηκε σε Παχώμιος όταν αργότερα έλαβε το μοναχικό σχήμα, χρηματοδότησαν την εκ θεμελίων ανέγερση της εξαόροφης πτέρυγας με τους πολλούς εξώστες που βλέπει προς την θάλασσα. Αυτές οι κατασκευές του 16ου αιώνα καθορίζουν την εικόνα του Μοναστηριού σήμερα.

Η νότια πτέρυγα του 16ου αιώνα, με τους εντυπωσιακούς εξώστες.

Προηγούμενο

Επόμενο

Βοεβόδας Πέτρος Ράρες

Επιστροφή

ΛΕΗΛΑΣΙΑ ΚΑΙ
ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΕΠΙΣΚΕΨΗ
ΣΤΗΝ ΤΡΑΠΕΖΟΥΝΤΑ

ΛΕΗΛΑΣΙΑ ΚΑΙ ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΕΠΙΣΚΕΨΗ ΣΤΗΝ ΤΡΑΠΕΖΟΥΝΤΑ

Ο όσιος Διονύσιος επισκέφτηκε πάλι την Τραπεζούντα το 1377 για να εισπράξει τα υπόλοιπα χρήματα της αυτοκρατορικής δωρεάς, αλλά όταν επέστρεψε βρήκε το μοναστήρι λεηλατημένο από πειρατές και τους μοναχούς να έχουν σκορπίσει στα γύρω βουνά για να σωθούν. Δεν το έβαλε κάτω, τους συγκέντρωσε πάλι κι εξακολούθησε το χτίσιμο του συγκροτήματος και βέβαια του περιτειχίσματος που θα τους προστάτευε από αντίστοιχες εισβολές στο μέλλον. Επισκέφτηκε και τρίτη φορά την Τραπεζούντα, όμως δεν πρόλαβε να επιστρέψει στο Μοναστήρι του. Κοιμήθηκε εκεί το 1390, σε ηλικία 72 ετών.

Η δύναμη της βασιλείας μου προστάζει

Μοναχός, καλλιγράφος

Επιστροφή

ΒΟΕΒΟΔΑΣ ΠΕΤΡΟΣ
ΡΑΡΕΣ

ΒΟΕΒΟΔΑΣ ΠΕΤΡΟΣ ΡΑΡΕΣ

Πολύ σύντομα ωστόσο, στις 25 Οκτωβρίου του 1535, μια καταστροφική πυρκαγιά κατέστρεψε το μεγαλύτερο μέρος του Μοναστηριού. Δόθηκε έτσι η ευκαιρία σε έναν άλλο Βοεβόδα, τον Πέτρο Ράρες της Μολδαβίας, να χρηματοδοτήσει την ανοικοδόμηση της ανατολικής πτέρυγας, από το μαγειρείο και ολόκληρη την πύλη, ως το «βαϊναρειό» (κάβα) αλλά και του Καθολικού, το οποίο μάλιστα έκτισε ψηλότερο από το προηγούμενο. Επίσης ανέλαβε τα έξοδα της τοιχογράφησής του.

Βοεβόδας Νεάγκοε

Συνεχιστές

Επιστροφή

Ο άγιος Νήφων και ο Νεάγκοε Βασσαράβ, φορητή εικόνα, 16ος αιώνας.

ΒΟΕΒΟΔΑΣ ΝΕΑΓΚΟΕ
ΒΑΣΣΑΡΑΒ

ΒΟΕΒΟΔΑΣ ΝΕΑΓΚΟΕ ΒΑΣΣΑΡΑΒ

Ο ηγεμόνας της Βλαχίας, Νεαγκόε Βασσαράβ, ήταν πνευματικό παιδί του αγίου Νήφωνος. Χρηματοδότησε το 1520 την κατασκευή του εντυπωσιακού αμυντικού πύργου του Μοναστηριού, και του τοξωτού υδραγωγίου, που αντικατέστησε το προηγούμενο ξύλινο. Επίσης, δώρισε στη μονή την κάρα του Τιμίου Προδρόμου (η οποία δυστυχώς αργότερα κλάπηκε), μέσα σε χρυσή θήκη, και το επίχρυσο κιβώτιο σε σχήμα ναού, όπου τοποθετήθηκαν τα λείψανα του αγίου Νήφωνα.