Posts in category: Το νόημα του ονοματος – Αφηγήσεις Αγ. Παυλος Κεφ.1

Τον 18ο αιώνα παρατηρείται μια σημαντική αλλαγή για την ιστορία της Μονής, την οποία επισημαίνει και ο Μπάρσκι κατά την δεύτερη επίσκεψή του. Ο πληθυσμός των μοναχών από κυρίως σλαβικής καταγωγής (σερβικής ή βουλγαρικής) γίνεται σταδιακά ελληνικής, αλλάζοντας έτσι ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά του μοναστηριού. Η αιτία της αλλαγής δεν είναι γνωστή. Πιθανολογείται ότι ο αυστρο-οθωμανικός πόλεμος του 1684-1699 απέκοψε τον υπό οθωμανική κυριαρχία χώρο του Αγίου Όρους από τις περιοχές της μείζονος Μακεδονίας και της Σερβίας, από όπου προέρχονταν εν πολλοίς μέχρι τότε οι Αγιοπαυλίτες. Επιπλέον, η κυριαρχία των ελληνόφωνων Φαναριωτών στις παραδουνάβιες ηγεμονίες βοήθησε στον πολλαπλασιασμό των ελληνόφωνων μοναχών. Γιατί όμως η αδελφότητα ήταν ως τότε κυρίως σλαβόφωνη;

Κατά το μεγαλύτερο μέρος της ιστορίας του το Μοναστήρι είχε πολύ μικρότερο μέγεθος. Αναπτύχθηκε σταδιακά, στριμωγμένο πάνω σε μια σειρά τριών διαδοχικών ψηλών βράχων που ορθώνονταν στην πλαγιά του βουνού, σχεδόν ανεξάρτητοι ο ένας από τον άλλον. Η διάταξη αυτή παρουσιάζεται στο σχέδιο του ρώσου μοναχού – περιηγητή Βασιλείου Μπάρσκι, που εκπόνησε κατά το δεύτερο ταξίδι του στον Άγιον Όρος το 1744, αλλά είναι ακόμα και σήμερα ορατή από την εξωτερική πλευρά της βόρειας πτέρυγας, απέναντι από τη βαθιά και απόκρημνη ρεματιά. Ο Μπάρσκι, μάλιστα, σημειώνει στο ημερολόγιό του πως η αρχιτεκτονική διάταξη της Ιεράς Μονής του Αγίου Παύλου δεν μοιάζει με κανενός άλλου αγιορείτικου μοναστηριού. Πάνω στον τρίτο βράχο, προς τα ανατολικά, στέκεται ακόμη ο μεγάλος πύργος της μονής, ενώ ένας τέταρτος βράχος ανάλογου μεγέθους βρίσκεται λίγο πιο πέρα, ανατολικά και έξω από τον περίβολο.

Το καθολικό αφιερώθηκε στην Υπαπαντή του Χριστού. Το μαρμάρινο τέμπλο του κατασκευάστηκε το 1899-1900 από τον Τήνιο γλύπτη Ιωάννη Φραντζέσκου Λυρίτη. Περιλαμβάνει δύο παρεκκλήσια αφιερωμένα στους δύο αγίους που πλαισιώνουν την πύλη της Μονής: τον άγιο Παύλο τον Ξηροποταμινό, τον κτήτορα, και τον άγιο Γεώργιο. Πώς όμως ήταν το μοναστήρι πριν την μεγάλη επέκταση του 19ου αιώνα;

Μετά την είσοδο, ο επισκέπτης αντικρύζει μια ευρύχωρη στοά με φυτά φροντισμένα, μια σκιερή αυλή γύρω από τον ναό. Οι ψηλοί όγκοι των κτιρίων σε κάνουν να κοιτάζεις διαρκώς προς τα πάνω. Ο ναός είναι χτισμένος κυριολεκτικά μέσα στην αγκαλιά του βράχου, αφήνοντας πίσω από το ιερό έναν στενό διάδρομο. Όλος αυτός ο χώρος αποτελεί μια εκτεταμένη επέκταση του 19ου αιώνα. Το 1816, με τη φροντίδα του αρχιμανδρίτη Ανθίμου Κομνηνού Αγιοπαυλίτη, ο οποίος διετέλεσε και ηγούμενος, ξεκίνησε η κατασκευή του τείχους και της μεγάλης δυτικής πτέρυγας, η οποία περιλάμβανε νέα Τράπεζα και παρεκκλήσια, αλλά είχε τότε ξυλόπηκτους τους επάνω ορόφους. Το 1819-20 είχε κτιστεί και το κωδωνοστάσιο. Οι εργασίες όμως διακόπηκαν για λίγα χρόνια εξ’ αιτίας των δεινών που ακολούθησαν την αποτυχημένη επανάσταση του 1821 στην Χαλκιδική, κι ο ίδιος διέφυγε ως πιθανολογούμενο μέλος της Φιλικής Εταιρείας. Συνεχίστηκαν αργότερα, ως τα μέσα περίπου του 19ου αιώνα, όταν αποπερατώθηκε το εντυπωσιακό καθολικό με τους έντεκα τρούλους, με δαπάνη του ηγουμένου Σωφρονίου Καλλιγά. Από το 1830 ξεκινούν να φτάνουν στο μοναστήρι Κεφαλλήνιοι, οι οποίοι, ως και τα μέσα του 20ου αιώνα, αποτελούσαν την πλειονότητα της αδελφότητας.

Μετά από είκοσι λεπτά περπάτημα από τον αρσανά, μιάμιση ώρα αν κανείς ξεκίνησε από την γειτονική Ιερά Μονή Διονυσίου, αντικρύζει επιβλητικά ψηλοτάβανα κτίρια του 19ου αιώνα, πετρόκτιστα, με μεγάλα συμμετρικά παράθυρα. Λιτή μεγαλοπρέπεια, ήσυχη. Δεξιά κι αριστερά στην πύλη στέκουν δύο αγένιοι: ο άγιος Παύλος ο Ξηροποταμινός και ο άγιος Γεώργιος. Επάνω, η Υπαπαντή του Χριστού, στην οποία είναι αφιερωμένος ο ναός. Εικόνες του 19ου αιώνα σε ύφος ρωσικό, στον απόηχο του ρομαντισμού. Ευρωπαϊκή αισθητική, νεότερη. Είναι σαφές πως το βυζαντινό μοναστήρι είχε διαφορετική όψη, πως το μοναστικό συγκρότημα γνώρισε σημαντική επέκταση κατά τον 19ο αιώνα. Μάλιστα, ό,τι βλέπουμε γύρω από την είσοδο είναι η τελευταία προσθήκη που έγινε κατά τα πρώτα χρόνια του 20ου αιώνα, αφού μια πυρκαγιά κατέστρεψε το 1902 τη δυτική και τη νότια πτέρυγα. Ο Πλούταρχος Θεοχαρίδης επισημαίνει ότι τα κτίρια αυτά σχεδιάστηκαν και υλοποιήθηκαν με μία ακαδημαική αρχιτεκτονική προσέγγιση, επηρρεασμένα από τα εκλεκτικιστικά ρεύματα της εποχής, όπως συνέβαινε τότε σε όλες τις μονές του Αγίου Όρους.

Στην βραχώδη πλαγιά του Άθωνα, στο νοτιοδυτικό άκρο της χερσοννήσου, η Ιερά Μονή του Αγίου Παύλου στέκεται ανάμεσα σε μια απότομη ρεματιά και σ᾽ έναν χείμαρρο που κατεβάζει από το βουνό μεγάλες πέτρες ως την ακτή. Ο χείμαρρος ενδεχομένως συνέβαλε ώστε για κάποια περίοδο η Μονή ονομάστηκε Ξηροποτάμου, πριν αυτό το τελευταίο όνομα αυτό επιστρέψει οριστικά στο πρώτο από τα δύο μοναστήρια που ίδρυσε ο όσιος Παύλος ο Ξηροποταμινός. Δυστυχώς λείπουν πολλά στοιχεία από την πρώιμη ιστορία της Μονής, άλλα ωστόσο τα φωτίζουν η μελέτη και η επίσκεψη.