Monthly Archives: Μάιος 2020

Η δήμευση των αγιορειτικών κτημάτων από τον σουλτάνο Σελίμ Β´ το 1568 ανάγκασε τα Μοναστήρια να δανειστούν υπέρογκα ποσά με επαχθείς όρους, ώστε να εξαγοράσουν εκ νέου τα μετόχια τους. Το γεγονός αυτό, σε συνδυασμό με εξαντλητικούς φόρους, προκάλεσε και στην Ιερά Μονή Παντοκράτορος σοβαρά οικονομικά προβλήματα, τα οποία προσπάθησε να αντιμετωπίσει καταφεύγοντας σε ζητείες. Επιπλέον, η καταπάτηση του μεγάλου μετοχίου της στη Λήμνο το 1581, την ανάγκασε να πληρώσει 130.300 άσπρα (αργυρά νομίσματα) για την ανάκτησή του. Οι δωρεές χρημάτων αλλά και κτημάτων βοήθησαν στην ανάκαμψη κατά τον 17ο αιώνα. Το 1629, ο ηγεμόνας της Βλαχίας Ιωάννης Αλέξανδρος προσέφερε ως μετόχι το μοναστήρι Κατσόρι. Έτσι εναλλάσσονταν το επόμενο διάστημα, ανάλογα με τις συγκυρίες, περίοδοι οικονομικού μαρασμού και ανάκαμψης.

Ο μέγας λογοθέτης της Βλαχίας, Στάικος, σε έγγραφο του 1501 χαρακτηρίζεται ως νέος κτήτορας. Αρχίζει έτσι και για την Ιερά Μονή Παντοκράτορος η σημαντική περίοδος χορηγιών από ηγεμόνες της Βλαχίας και της Μολδαβίας, που στήριξε τα αθωνικά κοινόβια, ειδικά κατά τον 16ο αιώνα, και διαμόρφωσε σε μεγάλο βαθμό την σημερινή μορφή των κτιριακών συγκροτημάτων τους. Ένας άλλος σημαντικός ευεργέτης ήταν ο ηγεμόνας της Βλαχίας Νεαγκόε Μπασαράμπ Κραϊοβέσκου, που είναι γνωστός και από την κοντινή σχέση του με τον όσιο Νήφωνα και την δραστηριότητά του στην Ιερά Μονή Διονυσίου. Στον Ρουμάνικο βίο του χαρακτηρίζεται και ως κτήτορας των Ιερών Μονών Παντοκράτορος και Ιβήρων. Ο Βασίλι Μπάρσκι, ο ρώσος περιηγητής του 18ου αιώνα, αναφέρει ως τρίτο κτήτορα τον Μπάρμπουλου, ωστόσο δεν έχουν βρεθεί στοιχεία που να επιτρέπουν την ταύτισή του με κάποιον από τους ομώνυμους άρχοντες της εποχής. Ο μέγας βεστιάριος και λογοθέτης (1516-1523, 1539-1541) της Μολδαβίας, Γαβριήλ Τοτρουσιάνου, χρηματοδότησε το 1536/7 την επισκευή του βυζαντινού υδραγωγείου.

Το 1392, μια πυρκαγιά κατέστρεψε σημαντικό μέρος των κτιρίων, ανάμεσά τους και το αρχείο του Μοναστηριού. Εκτός από την απαραίτητη ανοικοδόμηση, οι πατέρες χρειάστηκε να καταπιαστούν και με την επανέκδοση των σημαντικότερων εγγράφων που διασφάλιζαν τα δίκαια του Μοναστηριού. Μεταξύ αυτών σώζονται σήμερα τρία χρυσόβουλλα του αυτοκράτορα Μανουήλ Β´ Παλαιολόγου, του 1393, 1394 και 1396, που επικυρώνουν τις κτήσεις του Μοναστηριού στην Λήμνο και την Ανατολική Μακεδονία. Ακολούθησαν τέσσερα σιγίλλια του οικουμενικού πατριάρχη Αντωνίου Δ: τα δύο επικυρώνουν την κυριότητα των μετοχίων στην Ανατολική Μακεδονία και την Λήμνο και τα άλλα δύο ρυθμίζουν ζητήματα σχετικά με την ανεξαρτησία της Μονής από τον Πρώτο του Αγίου Όρους και τις τοπικές εκκλησιαστικές αρχές, αλλά και με την ζωή της μοναστικής κοινότητας (π.χ. σχέσεις ηγουμένου-μοναχών).

Το Καθολικό της Ιεράς Μονής Παντοκράτορος εγκαινιάστηκε το 1362/3 από τον πατριάρχη Κάλλιστο Α´, ο οποίος και ανακήρυξε την Μονή πατριαρχική. Σε αυτήν την εποχή ανάγεται η τοιχογράφισή του από κάποιον κορυφαίο βυζαντινό ζωγράφο, το όνομα του οποίου δεν σώθηκε. Από την ίδια εποχή έρχονται και δύο φορητές εικόνες του Χριστού Παντοκράτορα, η μία στο σκευοφυλάκιο του Μοναστηριοὐ και η άλλη στο μουσείο Ερμιτάζ στην Αγία Πετρούπολη. Στο αυτόξυλο πλαίσιο της δεύτερης, κάτω δεξιά, διατηρείται ακόμα η μορφή του κτήτορα Ιωάννη του πριμικηρίου. Κατά την ίδια συγκυρία οι κτήτορες προίκισαν το Μοναστήρι και με πολλά άλλα έργα τέχνης, αντικείμενα και κειμήλια, κάποια από τα οποία φυλάσσονται ακόμα στη Μονή με ιδιαίτερη φροντίδα.

Η αφιέρωση στην Μεταμόρφωση του Σωτήρος Χριστού έχει ιδιαίτερο νόημα μέσα στο ιστορικό πλαίσιο όπου έγινε.

Στην Διαθήκη που έγραψε τον Αύγουστο του 1384 ο Ιωάννης αναφέρει: «᾽Ἐπειδ(ὴ) τοίνυν πρὸ χρόνων πολλῶν, ἔτι περιόντος τοῦ μακαριωτάτου μου ἐκείνου αὐταδέλφου περιφανεστάτου μεγάλου στρατοπεδάρχου, μον(ὴν) ἀμφότεροι τῷ Παντοκράτορι Χ(ριστ)ῷ κ(α)τ(ὰ) τὸ περιφανέστατον καὶ λαμπρότ(α)τ(ον) ἅγιον ὄρο(ς) τοῦ Ἄθω ἐκ βάθρων αὐτῶν ἀνεγείραμ(εν), ἐκείνου τε ἐφεξῆς τὸ ζῆν ἐκμετρήσαντος, μόνος αὐτὸς περιλειφθεὶς, τὸ λειπόμενόν τε τῆς τελεί(ας) ἀνεπλήρωσα ἀνακτίσεως, πλεῖστα τε καὶ κάλλιστα κτήματα καὶ πράγμ(α)τ(α) ἐν διαφόροις τόποις καὶ κατ᾽ αὐτὸ δὴ τὸ Ἅγιον Ὄρο(ς) προσκυρώσ(ας), συνεργῷ μέχρι τοῦ νῦν ὅσον πρὸ(ς) τὴν ἡμετέραν ἔρχεται προθυμί(αν) καὶ δύναμιν οἰκεί(αις) ταῖς ἐξόδοις καὶ ἀναλώμασι...». (Πριν πολλά χρόνια, όσο ήταν ακόμη εδώ ο μακαρίτης ο αδερφός μου, ο επιφανής μέγας στρατοπεδάρχης, χτίσαμε μαζί εξ᾽ ολοκλήρου στο επιφανές και λαμπρότατο Άγιον Όρος ένα μοναστήρι, και το αφιερώσαμε στον Παντοκράτορα Χριστό. Από τότε λοιπόν που εκείνος έφυγε από την ζωή, ανέλαβα μόνος μου ό,τι απέμενε για την πλήρη ολοκλήρωση των οικοδομών και, αφού διασφάλισα για το μοναστήρι πολλά και όμορφα κτήματα και εξαρτήματα που βρίσκονται σε διάφορους τόπους αλλά και στο ίδιο το Άγιον Όρος, συνεχίζω να συνεργώ μέχρι και τώρα , αν και με αποκλειστικά δικά μου έξοδα, όσο μού το επιτρέπουν η προθυμία και οι δυνατότητές μου...). Πέθανε μάλλον πριν τον Μάιο του 1387 και ενταφιάστηκε στο Μοναστήρι, πλάι στον αδερφό του.